Από την «καθαρά Δευτέρα» ξεκινά η Τεσσαρακοστή. Διαρκεί σαράντα ημέρες, ξεκινώντας από την Καθαρά Δευτέρα μέχρι και την Παρασκευή του Λαζάρου. Είναι μια περίοδος εντατικής προσευχής και νηστείας. Η νηστεία βέβαια συνεχίζεται και κατά την διάρκεια της μεγάλης εβδομάδας κάτι που σημαίνει ότι οι συνολικές ημέρες νηστείας είναι σαράντα επτά ημέρες με εξαίρεση την 25η Μαρτίου που επιτρέπετε το ψάρι.
Τι σημαίνει νηστεία;
Η ανθρωπότητα από την αρχαιότητα σε οποιοδήποτε επίσημο και μεγάλο κοινωνικό ή θρησκευτικό κυρίως γεγονός πραγματοποιούσε νηστεία ως ένδειξη σεβασμού ή και ως παράκληση βοήθειας προς τον Θεό. Η ετυμολογία της λέξης νηστεία πηγάζει από την αρχαία ελληνική γλώσσα και είναι σύνθετη με πρώτο συνθετικό το αρνητικό μόριο νη (=δεν) και β’ συνθετικό το ρήμα εσθίω (=τρώω). Νη εσθιώ, δηλαδή δεν τρώω.
Οι Αιγύπτιοι, όπως μας πληροφορεί ο Ηρόδοτος, υποβάλλονταν σε νηστεία για θρησκευτικούς αλλά και για λόγους υγιεινής. Από τους Αιγύπτιους η συνήθεια της νηστείας πέρασε στους Έλληνες και τους Εβραίους, από τους οποίους την παρέλαβαν αργότερα οι Χριστιανοί και οι Μωαμεθανοί. Στην αρχαία Αθήνα νήστευαν κατά τις εορτές των «Ελευσινίων» και των «Θεσμοφορίων» για κάθαρση και εξιλασμό. Γενικά οι Έλληνες θεωρούσαν τη νηστεία ως δοκιμασία που συνέτεινε στη προσέγγιση του ανθρώπου στο «θείον», την «θέωση». Οι Εβραίοι νήστευαν χωρίς να τους το επιβάλλει κανένας θρησκευτικός κανόνας. Οι Ρωμαίοι νήστευαν κυρίως σε εθνικές στιγμές που οι κάτοικοι των διαφόρων πόλεων κατέφευγαν στη δοκιμασία της νηστείας για να προκαλέσουν τη θεία βοήθεια. Οι Άραβες και άλλοι Μουσουλμάνοι νηστεύουν κατά το μήνα Ραμαζάν. Η ηθική του Βουδισμού συνιστά τη νηστεία ως μέσον εξιλασμού. Οι Βραχμάνοι των Ινδιών νηστεύουν πολύ συχνά και αυστηρά. Οι λαοί της ΝΑ. Ασίας (Λάος, Βιετνάμ, Ταϊλάνδη κλπ) σκοπό της νηστείας έχουν την εξασφάλιση ευνοϊκής επίδρασης των υδάτων στη γονιμότητα της Γης (οι ήρεμες πλημμύρες είναι αναγκαίες στους απέραντους ορυζώνες). Οι Κινέζοι και οι Ιάπωνες νηστεύουν, προπάντων, όταν πλήττονται από μεγάλες συμφορές.
Σύμφωνα με τους ιερούς κανόνες του Κανονικού Δικαίου της Ορθόδοξης Εκκλησίας, νηστείες ονομάσθηκαν οι ημέρες κατά τις οποίες οι πιστοί οφείλουν να απέχουν από τις ηδονές του βίου και ορισμένων τροφών και ποτών.
Η ανάγκη του ανθρώπου να τιμήσει την ανώτερη από αυτόν δύναμη ενεργοποιεί την διαδικασία της νηστείας η οποία σήμερα έχει χάσει τον κύριο στόχο της για τους περισσότερους από εμάς. Η αποχή από το φαγητό δεν αφορά μόνον τις συγκεκριμένες τροφές που κατά τον Ορθόδοξο Χριστιανισμό απαγορεύονται (κρέας, αυγά, ζωικά προϊόντα, γάλα και γαλακτοκομικά, ψάρια, λάδι, κρασί και οινοπνευματώδη ποτά) αλλά και αποχή από την μεγάλη ποσότητα κατανάλωσης.
Η πνευματική διάσταση της νηστείας
Eκτός από την υλική νηστεία υπάρχει και η πνευματική νηστεία η οποία αφορά την αποδέσμευση από τα πάθη μας, την αποχή του θυμού, την εγκράτεια της γλώσσας, την αποφυγή των επιθυμιών, την περιφρόνηση των πειρασμών. Η πνευματική νηστεία είναι εξόχως πιο σημαντική από την υλική και φυσικά πιο δύσκολη. Μπορούμε να θεωρήσουμε την νηστεία ως μία σωματική και πνευματική εξάσκηση που οδηγεί τον άνθρωπο προς την αρετή. Μία εξαιρετική ευκαιρία να δοκιμάσουμε τις δυνάμεις μας στα «όχι» του εαυτού μας. Να ελέγξουμε την δύναμη της εγκράτειας. Να συγχωρήσουμε και να αγαπηθούμε. Είναι μία πνευματική συντήρηση του σώματος που ξεκινά από τη βρώση και καταλήγει στη νόηση. Είναι εσωτερική ανάταση.
Καλό θα ήταν λοιπόν ταυτόχρονα με την σωματική νηστεία να καλλιεργήσουμε και την πνευματική νηστεία η οποία αποδίδει τα μέγιστα στην ανθρωπότητα. Η προσπάθεια είναι μία καλή αρχή για οποιαδήποτε θετική έκβαση. Η εμπειρία της έλλειψης δημιουργεί ελεύθερο χώρο ύπαρξης.
Οταν για οποιοδήποτε λόγο απειλείται η υγεία μας αναιρούνται όλοι οι κανόνες της νηστείας.
